5. FMA online | Tyłem do przodu

W jaki sposób wyobraźnia może uratować nasz świat, skoro raczej mówi się o jej kryzysie? Jak tworzyć nowe rozwiązania, skoro mamy poczucie, że wszystko już było, a nowa to może być już tylko apokalipsa. Jesteśmy zalani obrazami, gotowymi doświadczeniami, pozbawieni przestrzeni do negocjacji i wspólnego działania. Balansujemy pomiędzy nieustającą płynnością, wielością wszystkiego i jednoczesnym skostnieniem reguł, systemu i granic. Ale to właśnie wyobraźnia, która jest pomostem pomiędzy światem pojęcić a zmysłów, tym co widzialne i niewidzialne, realne i nierealne może nam pomóc. Wyobraźnia znosi dualności. Wyobraźnia jest praktyką, uczeniem się wychodzenia poza schematy, kwestionowaniem normalności, dostrzeżeniem innych podmiotowości i możliwej sprawczości. Wyobraźnia uruchamia się, jeśli tylko jej na to pozwolimy, wkracza na ulicę, przemeblowuje nasze urządzone pozornie życia, pisze swoje wersje wydarzeń.

*Punktem wyjścia dla nas jest książka Andrzeja W. Nowaka „Wyobraźnia ontologiczna. Filozoficzna (re)konstrukcja fonetycznych nauk społecznych”, w której pojawia się następująca definicja: Wyobraźnia ontologiczna to zdolność do postrzegania siebie na przecięciu wielorakich uwarunkowań, umiejętność ujmowania siebie jako elementu dynamicznej sieci powiązań. Być obdarzonym wyobraźnią ontologiczną to być zdolnym do „splatania”, „sklejania” najbardziej nieoczekiwanych bytów w spójne i stabilne sploty.

„Wyobraźnia jest władzą urzeczywistniania tego, czego nie ma”. Właśnie dlatego wymyka się ścisłemu opisowi – nie podlega historycznym prawom, nie da się jej kontrolować ani sporządzić instrukcji jej użycia. A jednak, jak przekonują Cornelius Castoriadis, Michel de Certeau, Silvia Federici, Robin D. G. Kelley, Max Haiven i Alex Khasnabish, to radykalna wyobraźnia tkwi u źródła zmiany. Dzięki niej potrafimy zakwestionować pozornie wieczne i uniwersalne systemy znaczeń, by zburzyć, zdawałoby się nienaruszalny, ład zastanego świata. To za jej sprawą nasze marzenia i utopie czynią historię nieprzewidywalną. Czy można wskazać okoliczności sprzyjające pojawieniu się radykalnej wyobraźni? Czy „zdobycie słowa” może mieć takie samo znaczenie, jak zdobycie Bastylii? Czy i jak można przekuć wizje lepszego społeczeństwa w sprawcze działania? Jak obronić twórczy impuls przed blokującym go „domknięciem” społecznych wyobrażeń? Być może nie każdy z nas odkryje pod brukiem ulicy plażę. Dla niektórych – jak dla Silvii Federici – będzie to raczej pastwisko. Ale czy dla takiego odkrycia nie warto zerwać paru płyt chodnikowych?

Mówią: dr Anna Winkler – doktor nauk społecznych, filozofka i politolożka, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Interesuje się historią radykalizmu społecznego i rewolucji, historią kobiet i historią miast.

dr Xawery Stańczyk – poeta, socjolog i antropolog kultury. Autor monografii “Macie swoją kulturę. Kultura alternatywna w Polsce 1978-1996” (2018) nominowanej do Nagrody Giedroycia (na podstawie doktoratu uznanego za najlepszą rozprawę doktorską z nauk o kulturze w konkursie Narodowego Centrum Kultury) oraz dwóch tomów poetyckich: nominowanego do Nagrody Literackiej Nike “Skarbu piratów” (2013) i “Handluj z tym” (2015). Członek zarządu stowarzyszenia Miasto Moje A w Nim. Interesuje się kulturą popularną i młodzieżową, przestrzenią publiczną, tożsamościami i ruchami społecznymi w Polsce i Europie Wschodniej.

”Wyobraźnia (…) otwiera oczy, które teraz widzą inaczej” Gaston Bachelard. W epoce romantyzmu zmieniło się radykalnie zarówno pojmowanie sztuki jak i tego, jak działa ludzki umysł. Według słynnego twierdzenia M.H. Abramsa, metaforę umysłu jako zwierciadła zastąpiła metafora, wedle której ”rzuca on – niczym lampa – światło na postrzegane przez siebie przedmioty, tym samym niejako je współtworząc”. Oznaczało to między nimi odejście od panującej w sztuce niepodzielnie od starożytności zasady mimesis. Według romantyków artysta ma nie tylko naśladować naturę, ale w sposób nieskrępowany kreować nowe światy, podważać tyranię czasu i miejsca. Chociaż nie podzielamy już tej bezgranicznej wiary romantyków w twórczą moc wyobraźni to jej rola została powoli doceniona zarówno w sztuce jak i w nauce oraz filozofii. W czasie wykładu przyjrzymy się romantyzmowi – wychodząc poza jego naiwne odczytania – jako niezwykle ciekawej propozycji filozoficznej, która jest, jak pisze Agata Bielik-Robson ”tym bardziej właśnie interesująca dla nas, ludzi późnej nowoczesności, że pozbawiona staromodnych ambicji systemowych; (…) śmiała, prawdziwie nowoczesna (…), pojmująca samą siebie jako formę przede wszystkim literacką”.

Mówi: dr Karolina Rychter – filozofka związana z Instytutem Filozofii i Kolegium Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się filozofią kultury. Jej doktorat dotyczył związków filozofii i literatury. Prowadzi – wraz z Joanną Szymańską – internetowy magazyn literacki Praktyki Czytania. Poza filozofią i literaturą zajmuje się pisaniem o winie.

Dlaczego powinniśmy mieć odwagę być śmieszni? Czym różni się wyobraźnia socjologiczna C.W. Millsa od wyobraźni ontologicznej? Czym jest wyobraźnia barokowo i kto doznał epifanii w Citroenie? I wreszcie jak zawalczyć o zmianę rzeczywistości, przy jednoczesnym dostrzeganiu tych, którzy zostają w niej pominięci? Innymi słowy jak łączyć wodę z ogniem? Potrzeba nam radykalnej, odważnej wyobraźni, uzupełnionej stanowczą wolą działania, oraz roztropności, która będzie spoiwem. Andrzej W. Nowak w swoim podcaście opowiada o wybranych wątkach ze swojej książki “Wyobraźnia ontologiczna. Filozoficzne (re)konstrukcja fonetycznych nauk społecznych”.

Mówi: Dr hab. Andrzej W. Nowak, prof. UAM – Instytut Filozofii UAM. Interesuje się problematyką z zakresu ontologii społecznej, społecznych studiów nad nauką oraz nieklasycznej socjologii wiedzy (szczególnie teorią aktora-sieci Bruna Latoura). Popularyzator na gruncie polskim teorii nowoczesnego systemu-świata Immanuela Wallersteina. Obecnie kieruje projektem badawczym dotyczącym relacji struktur wiedzy wobec kontrowersji naukowo-społecznych.

Wyobraźnia robi z igły widły, a jak się uda, to robi i coś z niczego. Dlatego jest taka ważna, bo przecież niczego jest wokół wielokrotnie więcej niż czegoś. Świetnie wiedzieli o tym Themersonowie, a ich „Przygoda człowieka poczciwego”, o której będzie tu mowa, pozwala cokolwiek z pracy wyobraźni zrozumieć. Zrozumieniu sprzyja, jak się okaże, chodzenie tyłem, które wszystkim słuchającym będziemy zalecać – prowadząc wykład tyłem, a jakże. O awangardowych grach wyobraźni/z wyobraźnią także – konsekwentnie – opowiemy plecami do konwencjonalnych krajobrazów mentalnych. Bo wyobraźnia naprawdę mebluje nam świat, jakkolwiek nie namawiamy, by siadać na meblu jej produkcji.

Mówi: dr Eliza Kącka – Doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Współczesnej Kultury Literackiej i Artystycznej IKE PUNO oraz na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego (Zakład Literatury i Kultury Drugiej Połowy XIX Wieku). Członkini Zarządu Głównego Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Autorka książek naukowychStanisław Brzozowski wobec Cypriana Norwida (2012) oraz Lektura jako spotkanie. Brzozowski – tekst – metoda (2017), a także tomów prozatorskich Elizje (2017) i po drugiej stronie siebie (2019).

Raymond Roussel pisał odkąd skończył 19 lat; codziennie, po kilkanaście godzin, prawie nie wychodząc z domu, zasłaniając okna w pokoju. Tak jak metodycznie i skutecznie unikał życia tak też jego dzieła są grą czystej wyobraźni, nieograniczonej czasem czy miejscem, wolne od bliskich związków z rzeczywistością. W naszym zestawie ćwiczeń i ciekawostek przybliżymy najsłynniejszą książkę Roussela, czyli ”Locus Solus” oraz jego niezwykłe metody pracy twórczej. Pozwolimy by same słowa powoływały do życia opowieści. Przyjrzymy się homonimiczności i wieloznaczności wyrazów oraz prowokowanym przez nie niezwykłym grom skojarzeń i powstającym z nich surrealistycznym narracjom, aby podjąć namysł nad tym, jak czytać Roussela w XXI w. Czy dać się ponieść opisanej przez niego historii czy może próbować rozwiązywać ją jak rebus?

Autorki: Praktyki Czytania: Karolina Rychter – filozofka związana z Wydziałem Filozofii i Kolegium Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się filozofią kultury. Jej doktorat dotyczył związków filozofii i literatury. Prowadzi – wraz z Joanną Szymańską – internetowy magazyn literacki Praktyki Czytania. Poza filozofią i literaturą zajmuje się pisaniem o winie.

Joanna Szymańska – Historyczka teatru, historyczka sztuki. Doktorantka w zakładzie Historii i Teorii Teatru w Instytucie Sztuki PAN. Pełnomocnik Dyrektora ds. Teatru w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. Prowadzi – wraz z Karoliną Rychter – internetowy magazyn literacki Praktyki Czytania.

Poprzez proste ćwiczenia narracyjne chcemy Was zachęcić do zbadania swoich wyobrażeń o świecie i o sobie samych. Może dzięki nim uda się dokonać drobnych przesunięć w tych wyobrażeniach? Być może świat wtedy będzie wyglądał odrobinę inaczej. Kiedy myślimy o sobie lub o świecie, myślimy w języku. Tworzymy wyobrażenia i opowieści w oparciu o pewne struktury narracyjne, poprzez które komunikujemy się z innymi i tworzymy własne tożsamości. Jak napisał językoznawca Ryszard Tokarski “analiza języka pozwala powiedzieć wiele o człowieku, który się tym językiem posługuje, o akceptowanych przez niego wartościach i przyjmowanych porządkach świata”. Nasze wyobrażenie o świecie łatwo sprowadzić do języka, ale temu językowi może przecież czegoś brakować. Czy to oznacza, że ten brak jest w świecie, który opowiadamy? Język ulega zmianom i przeobrażeniom, tak jak nasze narracje zależny jest od kontekstu, kulturowych i społecznych uwarunkowań. Wyobraź sobie, jak opowiedziałbyś o sobie, gdybyś był kobietą. A jeśli jesteś kobietą, to na czym opiera się twoja opowieść o sobie, którą tworzysz każdego dnia? Dlaczego jest właśnie taka, a nie inna? Co w niej odgrywa kluczową rolę, a czego w niej brakuje? Przez kogo lub co są zdominowane nasze opowieści? Kogo z nich wykluczyliśmy? I jak to wpływa na nasze rozumienie świata?

Autorki: Katarzyna Gdesz – z wykształcenia filozofka, skoncentrowana na interdyscyplinarnych rozważaniach z przecięcia nauk środowiskowych i animal studies. Zwolenniczka nieantropocentrycznych podmiotowości i międzygatunkowej solidarności. Obecnie studentka metod ilościowych w Szkole Głównej Handlowej, członkini Stowarzyszenia Dziki Bez, autorka bloga orchideas.pl, na którym nic nie pisze, ale wytrwale twierdzi, że zacznie.

Karolina Śmigiel – kulturoznawczyni, animatorka kultury, producentka filmowa, studentka filozofii na Uniwersytecie Warszawskim, zawodowo zajmuje się konstruowaniem opowieści, głównie poprzez język filmowy, prowadzi projekty kulturalne i filmowe, członkini i założycielka Stowarzyszenia Dziki Bez, współtwórczyni Festiwalu Myśli Abstrakcyjnej, z badawczego i osobistego punktu widzenia zainteresowana narracjami kobiet i tożsamością narracyjną, poszukuje dróg na zmianę swojej tożsamości z producentki i organizatorki twórczości innych na twórczynię

Co oznacza pojęcie świata możliwego? Jaka jest relacja światów możliwych do świata aktualnego? Podczas ćwiczeń zapoznamy się z aparatem światów możliwych oraz zilustrujemy sposób jego wykorzystania w rozważaniach filozoficznych. Zapoznamy się z analizami zdań mówiących o możliwości i konieczności w terminach tychże światów, a także z odmiennymi poglądami na ich status ontyczny. W dalszej kolejności wprawimy aparat światów możliwych w ruch i sprawdzimy jak działa w ontologii, epistemologii i filozofii języka. W ontologii na przykładzie pytania o to, dlaczego istnieje raczej coś niż nic, w epistemologii w kontekście problemu sceptycyzmu, natomiast w filozofii języka na przykładzie sporu o naturę nazw własnych. Poprzez pytania i zadania spróbujemy samodzielnie zastosować drabinę do myślenia w tworzeniu światów możliwych.

Autor: dr hab. Adrian Kuźniar – adiunkt w Zakładzie Filozofii Nauki Wydziału Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik International Studies in Philosophy na WF UW. Autor m.in. trzech monografii, z których ostatnia, zatytułowana „Etyka analityczna a teoria ewolucji”, ukazała się w roku 2019. W wolnych chwilach prowadzi filozoficzny kanał edukacyjny w serwisie YouTube pod nazwą „Bakcyl filozofii”.

Niepokój, przygnębienie, brak poczucia kontroli. Te emocje opisywał Timothy Morton jako reakcję na hiperobiekty, które, jak się wydaje, zawsze z nami były, a w tym roku stały się, po prostu, bardziej „namacalne”. I co teraz? Dobrze byłoby zadbać o dobrostan psychiczny. Np. korzystając z tego, co wypracowały dzieci, dla których świat rządzony przez większe od człowieka siły, jest czymś absolutnie naturalnym. Za ich przykładem możemy uruchomić pracę naszej wyobraźni i zobaczyć, jakie mechanizmy kryją się za zabawą. Zbudowany z patyków szałas nie uratuje nas przed katastrofą, ale może dać nam coś innego, też nam potrzebnego – chwilę radości i ukojenia.

Przewodniczka: Agnieszka Szostakiewicz – historyczka sztuki, performerka, specjalistka do spraw edukacji, edukatorka z wieloletnim doświadczeniem, wykładowczyni. Prowadzi zajęcia ze studentami na Wydziale Sztuki Mediów na warszawskiej ASP i na Wydziale Kulturoznawstwa na warszawskim SWPS-ie. Autorka warsztatów artystycznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Przez ponad dwanaście lat była związana z Zachętą Narodową Galerią Sztuki. Współautorka wystawy pt. “Leszno/Świerczewskiego/Solidarności” w Instytucie Awangardy.

Nie masz na nic czasu, bo oglądasz seriale? Oglądasz seriale, bo i tak przez pandemię i lockdown nic się nie dzieje? To może złap angaż w bezpiecznym serialu FMA? Wciel się i wykreuj bohatera, i razem z innymi uczestnikami dzięki niczemu więcej, jak tylko swojej wyobraźni, uwolnijcie się od pandemicznej nudy. Na Jazdowie znajdziesz miejsce, gdzie można dopisać swoją partię scenariusza i zostawić do dalszego rozwijania innym uczestnikom festiwalu. Po analogowej wersji festiwalu, spotkamy się w onlajnie, żeby ten scenariusz wprawić w ruch i stworzyć kilka odcinków pandemicznego, bezpiecznego serialu.

Przewodnik: Konrad Trzeszczkowski – artysta, zajmuje się grafiką, rzeźbą, malarstwem, kolażem, tworzy także ziny. W międzyczasie po prostu żyje i płoszy pokrzywy.

Ciało jako część naszego ja może dać nam poczucie bezpieczeństwa, schronienia, pomóc badać i wyznaczać granice, szczególnie wtedy, gdy to co zewnętrzne stało się płynne, niedokreślone, niepewne. Ciało, w którym kiedy potrzeba można się bezpiecznie schronić ale które może też być bezpiecznym punktem wyjścia do relacji ze światem. W trakcie tegorocznej odsłony Pracowni ciała możesz wziąć udział w samodzielnym eksperymencie ucieleśniając temat poczucia bezpieczeństwa, który odbędzie się w przestrzeni Jazdowa – znajdziesz tam wskazówki do samodzielnej eksploracji.

Przewodniczka: Zuza Sikorska – założycielka Bodythinking. Zajmuje się przywracaniem perspektywy cielesnej do kultury i życia ludzi. Prowadzi warsztaty, pracuje indywidualnie, występuje na konferencjach i festiwalach, współpracuje przy tworzeniu wystaw. Projektuje doświadczenia dzięki którym ludzie mogą nie tylko zrozumieć ale też ucieleśnić zdobywaną wiedzę. Specjalizuje się w pracy z twórcami. Wychodząc od metod takich jak analiza ruchu (LBMS), terapia tańcem i ruchem (DMT), metoda świadomego oddechu (Breath Integration), wiedza ze świata neuronauki, tworzy autorską metodę pracy Bodythinking. Współpracuje z instytucjami, organizacjami pozarządowymi i firmami m.in. z ASP w Warszawie, Festiwalem Myśli Abstrakcyjnej, Fundacją Kobiety Bez Diety, Centrum Praktyk Edukacyjnych, Instytutem Dobrej Śmierci, Healthy Workplace.

Jednym z najważniejszych schronów w uniwersum Diuny Franka Herberta są tzw. komory pozaprzestrzenne – miejsca poza przestrzenią oraz poza czasem, gdzie np. nie dosięgnie nikogo wzrok tych, które i którzy przewidują przyszłość. Zastanowimy się nad tym, na ile jest to dla nas dzisiaj atrakcyjna idea i jak może nam pomóc wymyślić nowe rodzaje i nurty architektury utopijnej. Będziemy ją zestawiać z różnymi koncepcjami utopijnej „architektury bańkowej” (bubbletecture) od lat 60. do dzisiaj, jak i z różnymi innymi „bańkowymi” koncepcjami doby pandemii. Szczególnie skupimy się na roli, jaką może odgrywać w tworzeniu takiej komory dźwięk (w uniwersum Diuny stanowiący niekiedy technikę izolacji, prywatności, schronu) i audiosfera Jazdowa.

Przewodnik: Antoni Michnik – doktorant w IS PAN, historyk kultury, performer. Członek-założyciel researchersko-performatywnej Grupy ETC oraz Zespołu Badań Praktyk Późnej Nowoczesności przy IKP UW. Współpracownik Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego. Od jesieni 2013 w redakcji magazynu „Glissando”.

Wybierz wygodną pozycję, zamknij oczy i wyobraź sobie, że jesteś samotnym atomem, niezależnym, uprzywilejowanym i odizolowanym. Brzmi znajomo? Przywołaj wizję innego świata, w którym stajesz się jego częścią. Jesteś nierozerwalnie połączony ze wszystkim dookoła, z przedmiotami i z nie-ludźmi. Jak się z tym czujesz? Czy wiesz, że ta druga wizja bliższa jest faktom naukowym, ta pierwsza zaś stanowi część automatycznego myślenia występującego pod różnymi nazwami, takimi jak: „humanizm”, „antropocentryzm” itp.? W oparciu o odkrycia naukowe i książkę Moniki Bakke „Bio-transfiguracje” przygotowaliśmy dla Was krótką medytację, która może wspomóc Was w procesie transfiguracji. Polega on na tym, że: „nie przestając być ludźmi, przestajemy być tym, kim byliśmy do tej pory, czyli miarą i centrum wszechrzeczy”. Jeśli masz ochotę doświadczyć tego stanu, przyjdź, połóż się wygodnie, zamknij oczy i posłuchaj.

Pomysł: Agnieszka Szostakiewicz – historyczka sztuki, performerka, specjalistka do spraw edukacji, edukatorka z wieloletnim doświadczeniem, wykładowczyni. Prowadzi zajęcia ze studentami na Wydziale Sztuki Mediów na warszawskiej ASP i na Wydziale Kulturoznawstwa na warszawskim SWPS-ie. Autorka warsztatów artystycznych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Przez ponad dwanaście lat była związana z Zachętą Narodową Galerią Sztuki. Współautorka wystawy pt. “Leszno/Świerczewskiego/Solidarności” w Instytucie Awangardy.

Podcast Zuzy Sikorskiej (“Myślenie ciałem”), który zabierze Was na spotkanie z tyłem Waszego ciała. Prowadzone doświadczenie cielesno-ruchowe, w którym często niesłyszana ekspresja tyłu ciała stanie się głównym przedmiotem zainteresowań, a przód tyłu wyznaczy kierunek ruchu i działania.

Pomysł i realizacja: Zuza Sikorska (Bodythinking). Zajmuje się przywracaniem perspektywy cielesnej do kultury i życia ludzi. Prowadzi warsztaty, pracuje indywidualnie, występuje na konferencjach i festiwalach, współpracuje przy tworzeniu wystaw.